باززنده‌سازی «نوروز دریا» و «گاه‌شماری باستانی دریایی» ایران، ضرورتی برای پاسداری میراث دریاپایه
سرپرست مدیریت ژئوپارک جهانی یونسکو در جزیره قشم با گرامی‌داشت آیین «نوروز دریا» و «آغاز سال نو دریایی» (۹ مرداد / ۳۱ آگوست)، این عنصر فرهنگی را میراثی زنده و پیونددهنده میان انسان و دریا دانست که همچنان در جزیره قشم جاری و پویاست.
به گزارش مرکز رسانه منطقه آزاد قشم، ابراهیم رستم گورانی، با تأکید بر ظرفیت‌های این آیین برای برندسازی فرهنگی، توسعه گردشگری رویداد، و تقویت گفتمان بینافرهنگی، خواستار کوشش‌های ملی و جهانی برای باززنده‌سازی آن شد.
وی اظهار کرد: آیین نوروز دریا، نه تنها یک آیین محلی، بلکه نمونه‌ای درخشان از میراث بینافرهنگی ساحل‌نشینان خلیج فارس و کشورهای حاشیه اقیانوس هند است. همان‌گونه که نوروز باستانی، امروز به عنوان یک پرونده چندملیتی با مشارکت ۱۳ کشور، به یکی از موفق‌ترین الگوهای یونسکویی در تقویت صلح، احترام متقابل و همزیستی فرهنگی بدل شده است، آیین‌هایی همچون نوروز دریا نیز می‌توانند بستری برای همگرایی منطقه‌ای و مواجهه مشترک با چالش‌های اقلیمی و منازعات سرزمینی فراهم کنند.
او افزود: گفتمان نوروز جهانی، بر پایه احترام به طبیعت، گردش فصل‌ها، و ستایش از نو شدن شکل گرفته است. این گفتمان، توانسته است از سطح فرهنگی به حوزه‌های دیپلماسی صلح، تاب‌آوری اجتماعی و همکاری‌های منطقه‌ای راه یابد. اکنون نیز، نوروز دریا با مفاهیم مشابه و ویژگی‌های منحصربه‌فرد دریایی، این قابلیت را دارد که به‌عنوان یک تجربه موفق دیگر، در خدمت توسعه پایدار ساحل‌نشینان و حفاظت از میراث زنده باشد.
سرپرست ژئوپارک جهانی یونسکو در جزیره قشم ادامه داد: دریا در فرهنگ‌های گوناگون، نماد بی‌کرانگی، رمزآلودگی و اتصال میان عالم مادی و معنوی بوده است. آیین‌های دریایی در سراسر جهان، با وجود تفاوت‌های محلی، بازتابی از این نگاه ژرف به دریاست و اغلب با آغاز فصل‌های نوین صیادی، کشاورزی دریایی یا عبور از بحران‌های اقلیمی همراه هستند.
به گفته رستم‌گورانی، جوامع بومی کرانه‌های جنوبی ایران، به‌ویژه در جزیره قشم، از گاه‌شماری خاصی برای تنظیم زندگی معیشتی خود بهره می‌برده‌اند که بر اساس دانش بومی و تجربه زیسته با دریا شکل گرفته است. در این گاه‌شمار، سال به چهار فصل تقسیم می‌شود: شهریما، دمستون (زمستان)، جووا و گرما. سه فصل نخست ۱۰۰ روز و فصل گرما ۶۵ روز دارد. آغاز شهریما، با پایان یافتن فصل طوفان‌های اقلیمی، مصادف است با نخستین روز آرامش دریا؛ روزی که به نام نوروز دریایی شناخته می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: این گاه‌شماری نه صرفاً تقویمی برای زمان‌بندی صیادی، بلکه سامانه‌ای نمادین برای هماهنگی انسان با طبیعت و دریا بوده است؛ و امروز می‌تواند همچون نقشه‌ای برای زیست اقلیمی، بار دیگر به کار گرفته شود. از این رو، باززنده‌سازی نوروز دریا، تنها احیای یک آیین نیست، بلکه بازگرداندن یک نظام دانایی بومی به زیست اجتماعی و فرهنگی معاصر است.
رستم‌گورانی ضمن تأکید بر نقش زنان به‌عنوان حافظان اصلی این میراث نانوشته، افزود: زنان ساحل‌نشین، از طریق روایت، آواز، نشانه‌شناسی طبیعی و حافظه شفاهی، نقش بنیادینی در انتقال گاه‌شماری دریایی و آیین‌های نوروز دریا ایفا کرده‌اند؛ صدای دریا از زبان این زنان شنیده می‌شود.
وی گفت: تلاش‌های جامعه محلی جزیره قشم، پژوهشگران و فعالان رسانه‌ای، به‌ویژه در روستای تاریخی بندر سلخ، از اوایل دهه ۱۳۸۰ تاکنون (به استثنای وقفه ناشی از کووید-۱۹)، منجر به برگزاری سالانه آیین نوروز دریا در قالب رویدادی فرهنگی و آیینی شده است که نمونه‌ای موفق از گردشگری رویداد و احیای میراث زنده است.
سرپرست ژئوپارک جهانی یونسکو در قشم یادآور شد: نوروز دریایی، افزون بر آنکه بخشی از «دانش سنتی دریانوردی و لنج‌سازی ایرانی» است که در سال ۲۰۱۱ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، در سال ۱۳۹۱ نیز با عنوان «نوروز صیاد» در فهرست ملی میراث ناملموس ایران (شماره ثبت ۱۰۵۶) به ثبت رسیده است.
رستم‌گورانی در پایان تصریح کرد: آیین نوروز دریا، همچون سایر میراث‌های زنده، پلی میان گذشته، حال و آینده است؛ آیینی که در دل خود، احترام به طبیعت، شناخت اقلیم، همزیستی با دریا، و تاب‌آوری در برابر بحران‌های محیطی را جا داده است. توسعه گردشگری مسئولانه و پایدار با محوریت چنین آیین‌هایی، نه تنها در تقویت هویت فرهنگی جوامع محلی مؤثر است، بلکه به توسعه متوازن در سطح منطقه‌ای و جهانی کمک می‌کند.
بدون دیدگاه